Het speeldoosje
 
‘Mam, dat speeldoosje, dat in de kast op de zolder staat, mag ik dat hebben? ‘
De veertienjarige Mieke kijkt haar moeder smekend aan.
‘Nee, dat speeldoosje heb ik van oma gekregen en zij kreeg het van haar moeder. Het is al heel lang in de familie. De traditie is dat de oudste dochter het speeldoosje krijgt als ze op zichzelf gaat wonen. Dus je zal nog een poosje moeten wachten. Het is alleen jammer dat het sleuteltje weg is. Daar moet je het doosje mee opwinden, zodat de muziek gaat spelen en de ballerina gaat dansen. Als je het dekseltje nu opendoet zie je alleen het danseresje staan. Maar als je het hebt opgewonden hoor je de muziek van Eine kleine Nachtmusik en draait de ballerina sierlijk in het rond.’
‘Waar is dat sleuteltje dan gebleven?’
‘Geen idee.  Waarschijnlijk kwijtgeraakt bij de verhuizing. Ik vind het heel erg jammer.’
‘Als ik dat sleuteltje vind, mag ik dat doosje dan hebben?’
‘Oké, maar je zal het niet vinden, we hebben het hele huis doorzocht. Het is een familiestuk, dus we bewaren het speeldoosje zorgvuldig, maar het is niet meer compleet. Ik ben nog steeds van plan om eens naar een slotenmaker te gaan. Misschien kan er een sleuteltje gemaakt worden dat past.’
 
Mieke gaat naar de zolder, pakt het speeldoosje en bekijkt het aan alle kanten. In het doosje zitten vakjes om sieraden in op te bergen. Ze doet de deksel open en het danseresje komt tevoorschijn. Het is alsof ze zegt dat ze graag wil dansen, maar dat dan eerst de muziek moet gaan spelen.
Er staat van alles op de zolder, meubels, dozen en een grote doos met haar naam erop. Daarin zitten allerlei spullen van haar, speelgoed, schriften en werkjes, die ze op school gemaakt heeft. Haar moeder bewaart alles. Het is daarom zo vreemd dat ze het sleuteltje van het speeldoosje kwijt is.
 
Mieke besluit om eerst eens naar haar oma te gaan, die woont een paar straten verderop. Misschien heeft die een idee waar het sleuteltje kan zijn.
‘Hoi meisje, wat leuk om je even te zien. Alles goed met je?’
Oma knuffelt haar even.
‘Ik kom eigenlijk wat vragen,’ zegt Mieke
‘Oké, vraag maar raak.’
‘Dat speeldoosje met de ballerina, daar is het sleuteltje van weg. Nu kan je de muziek niet meer spelen.’
‘Ja, ik weet het,’ zucht oma, ‘we hebben allemaal gezocht, maar het is weg. Ik begrijp het niet, want je moeder is altijd zo zorgvuldig met alles wat ze bewaart. Toen ik het speeldoosje nog had, deed ik het sleuteltje er altijd in, bij mijn sieraden. Zo was het meteen te gebruiken. En zo heb ik het ook aan je moeder gegeven. Maar op de een of andere manier is het weggeraakt. Het is zo jammer, want er zit een geheim laatje in dat doosje. Als de muziek speelt komt er een klein knopje tevoorschijn en als je daarop drukt springt het laatje open. Het is alleen te zien als de muziek speelt. Er is een verhaal dat er ooit een dochter is geweest, die het geheime laatje gebruikt heeft voor een foto en liefdesbrief van haar minnaar. Ze mocht van haar ouders niet met hem trouwen, hij was niet van hun stand. Uiteindelijk is ze toch met hem getrouwd. Haar dochter vond de foto en brief. Zij heeft op haar beurt ook het geheime laatje gebruikt. Ik heb er nooit iets in gestopt, maar misschien je moeder wel. Maar zolang we het sleuteltje niet hebben zullen we daar nooit achterkomen.’
‘Spannend,’ zei Mieke, ‘Als ik het sleuteltje vind, mag ik het speeldoosje hebben, zei mamma. Ik ga dan het geheime laatje ook gebruiken.’
‘Ik hoop dat je het vindt. Ik denk dat het toch ergens op de zolder moet liggen en dat je moeder het zo goed heeft opgeborgen, dat ze niet meer weet waar.’
‘Ik ga goed zoeken, doei oma.’
Mieke rent terug naar huis. Nu is het te laat, maar vanaf morgen gaat ze de hele zolder doorzoeken. Elke dag een stukje.
 
De volgende dag, meteen na school, gaat Mieke naar de zolder. Ze pakt eerst de grote doos met haar naam erop. Ze is benieuwd wat er allemaal inzit. Ach, daar is haar knuffel. Toen ze klein was kon ze niet slapen zonder haar beertjesknuffel. Ze hadden hem een keer vergeten toen ze gelogeerd had bij een tante. Een drama was het. Zij brulde net zo lang tot haar vader terugreed naar het logeeradres om haar knuffel te halen.
Hier zijn wat plakwerkjes, die ze op school gemaakt heeft. Wat is dit? O ja, een moederdagkaart, die ze voor haar moeder had gemaakt.  Dan ziet ze haar lievelingsboek. Wat heeft ze dat vaak gelezen. Ze doet het open en is meteen weer geboeid door het verhaal. Ze blijft lezen, totdat haar moeder roept dat ze moet komen eten.
Nou ja, dan morgen maar verder kijken in de doos. Ze ziet een stapel schriften liggen, daar zal ze morgen mee beginnen.
 
De volgende dag na school zit Mieke weer op de zolder. Dit keer pakt ze haar schriften. Rekenen, taal, aardrijkskunde, geschiedenis, van bijna elk vak is er wel een schrift. O kijk, hier zijn de schriften met haar opstellen. Ze leest er een paar, maar gaat dan door met het volgende schrift.
Daarna kijk ze in een doos met brieven en kaarten, die ze ooit gekregen heeft. Ze rommelt er wat in.
Hé, dat is raar, hier is een envelop waar niets opstaat. Nieuwsgierig doet ze  hem open en valt dan bijna steil achterover. In de envelop zit een stukje karton met daarop geplakt een sleuteltje!
Stomverbaasd houdt ze het kaartje in haar handen, zou het waar zijn dat ze de sleutel van het speeldoosje heeft gevonden! Ze pakt het speeldoosje uit de kast en met trillende vingers stopt ze het sleuteltje in het slot, het past! Ze draait het sleuteltje een aantal keren om. De deksel gaat open, ze hoort de mziek spelen en de ballerina begint te dansen. Als het afgelopen is, herinnert ze zich wat oma heeft verteld over een geheim laatje. Ze windt het speeldoosje weer op en ja, daar ziet ze een heel klein knopje, ze drukt erop en aan de onderkant springt een laatje open. Er ligt wat in. Voorzichtig pakt ze een klein notitieboekje en een opgevouwen stuk papier uit het laatje. Ze vouwt het stuk papier open, het is een brief met een onbekend handschrift. Ze leest hem nog niet, pakt eerst het notitieboekje en ziet het handschrift van haar moeder. Ze begint te lezen.
 
12 januari 1993,
Vandaag ben ik op mezelf gaan wonen. Ik kon een kamer huren, vlakbij de school, waar ik een opleiding voor schoonheidsspecialiste volg. Het is een grote kamer met in de hoek een klein keukentje. Mijn spulletjes zijn gisteren door mijn vader gebracht.
Van mijn moeder kreeg ik het speeldoosje. De traditie in onze familie is dat de oudste dochter het krijgt, zodra ze op zichzelf gaat wonen. Ik ben gek op dat speeldoosje en had al vaak gevraagd of ik het mocht hebben.
 
Hier lacht Mieke even hardop, dus haar moeder heeft ook om het speeldoosje gezeurd, net als zij. Ze leest verder.
 
Het is zo’n mooi muziekdoosje en als ik het danseresje zie dansen op de klanken van Eine kleine Nachtmusik word ik helemaal blij. Ik heb het al een paar keer laten spelen. Het sleuteltje had mijn moeder er altijd ingelegd, maar dat doe ik niet. Want er is een geheim laatje en dat heeft zij nooit gebruikt, zei ze, maar ik ga dat wel doen.
 
5 maart 1998
Het is jaren geleden dat ik in dit boekje heb geschreven.
Vandaag heb ik een geweldige man ontmoet. We zaten toevallig aan hetzelfde tafeltje in de koffiebar, waar ik tussen de middag altijd een kop koffie drink en een broodje eet. We kwamen met elkaar in gesprek. Hij komt ook elke dag in deze koffiebar. De volgende dag was hij er ook en gingen we meteen samen aan een tafeltje zitten. We praatten in het begin over van alles, maar langzamerhand werden onze gesprekken persoonlijker. We ontdekten dat we heel veel gemeen hadden, we hielden van dezelfde muziek, hadden verschillende boeken allebei gelezen, dezelfde films gezien, kortom het klikte. Ik vond hem steeds aardiger en hoopte dat het meer zou worden tussen ons.
Toen kwam de dag dat mijn droom uit elkaar spatte. Hij vertelde me dat hij getrouwd was en van zijn vrouw hield. Hij zei dat hij ook van mij hield, maar toch kon het tussen ons niets worden, hij wilde zijn vrouw geen verdriet doen. Mij ook niet, maar er was geen andere oplossing dan dat wij stopten met afspreken. Hij zei dat hij onze gesprekken ontzettend zou missen. Het diepe contact dat hij met mij had was zo nieuw en overweldigend, dat had hij met niemand ooit meegemaakt. We bleven een poosje zwijgend bij elkaar zitten. Toen stond hij op, kuste me voorzichtig op mijn voorhoofd en liep weg. Ik bleef verbijsterd achter.
De volgende dag kwam de eigenaar van de koffiebar naar me toe en gaf me een brief. Van de heer, waar u altijd mee zat te praten, zei hij.
Ik bleef met de brief in mijn handen zitten. Na een een tijdje opende ik hem met trillende vingers en las wat hij geschreven had.
 
Hier stopt Mieke met lezen. Ze heeft tranen in haar ogen. Wat zielig voor haar moeder dat de man, waar ze van hield, al getrouwd was.
Mieke pakt de opgevouwen brief, vouwt hem open. Hij is gekreukeld, alsof hij al vaak gelezen is.
 
Lieve schat,
Dit is de eerste en laatste brief, die ik je schrijf. Ik wil je bedanken voor de heerlijke uren, die ik met jou heb doorgebracht. Het voelde alsof jij mijn andere helft was, waarnaar ik altijd op zoek was. Ik wilde dat ik je eerder had ontmoet, dan waren onze levens heel anders verlopen. Maar ik ben getrouwd met een lieve vrouw, die ik geen verdriet wil doen. Dat betekent dat ik jou verdriet moet doen. Binnenkort ga ik verhuizen, je zal me niet meer zien. Hoe moeilijk het ook zal zijn, het is beter zo. We hadden nooit gelukkig kunnen worden ten koste van iemand anders.
Ik hoop, dat je een lieve man zult vinden en gelukkig zal worden. Mij heb je voor een korte tijd erg gelukkig gemaakt en die herinnering zal ik altijd koesteren als iets heel kostbaars.
Lieverd, weet dat er op de wereld iemand is, die jou nooit zal vergeten.  Ook al zullen we elkaar nooit meer zien, in mijn gedachten ben je bij me en geef ik je het gedicht dat ik voor jou heb geschreven.
 
Voor jou
 
ik schilder blijdschap
in vlammend rood en geel
de blijheid spat er af
ik geef die graag aan jou
 
ik schilder wijsheid
in oranje en in bruin
als ik die ooit zou vinden
dan deel ik die met jou
 
ik schilder droefheid
in tinten grijs en zwart
met onvergoten tranen
die geef ik niet aan jou
 
ik schilder hoop
in roze en in paars
en heb je die verloren
dan zoek ik hem voor jou
 
ik schilder vertrouwen
met veel blauw en groen
het geloven in jezelf
zou ik je willen geven
 
ik schilder liefde
in de kleuren
van de regenboog
en pluk de sterren
uit de hemel
die wil ik aan je geven
ze zijn alleen voor jou
 
Mieke huilt. Ze heeft zo’n medelijden met haar moeder. Ze weet dat haar ouders van elkaar houden. Maar toch … deze man was haar grote liefde.
Ze denkt er een poosje over na, wat ze zal doen. Haar moeder heeft het geheim willen houden. Misschien was ze bang dat haar vader verdriet zou hebben als hij erachter zou komen dat hij niet haar moeders grote liefde is. Ze besluit om niet aan haar moeder te vertellen dat ze van haar oma over het geheime laatje heeft gehoord. Ze zal niet zeggen dat ze de brief en het notitieboekje heeft gelezen. Ze zal het geheim van haar moeder bewaren.
 
Mieke gaat naar beneden met de envelop in haar hand. Als ze haar moeder ziet zwaait ze de envelop triomfantelijk heen en weer.
‘Je raadt nooit wat ik in mijn doos met spullen heb gevonden,’ zegt ze, ‘het sleuteltje van het speeldoosje!‘
Haar moeder krijgt een kleur, ze herkent de envelop.
Ze zegt: ‘Hoe is die envelop nou in jouw doos terecht gekomen. Ik begrijp er niets van. Ik had de sleutel inderdaad in een envelop gedaan en had hem bij mijn brieven bewaard. Waarschijnlijk is de envelop tijdens de verhuizing uit mijn postdoos gevallen en door iemand in een andere doos met post gestopt, in die van jou dus. Tijdens het zoeken hebben we er nooit aan gedacht om in die doos met jouw spullen te kijken.  Zoals beloofd krijg jij het speeldoosje nu eerder. Ik wil er nog even van genieten en daarna krijg jij het.’
Haar moeder pakt het sleuteltje en loopt weg.
 
Een paar dagen later krijgt Mieke het speeldoosje. Haar moeder zegt dat er een geheim laatje is en laat haar zien hoe ze dat kan openen. Mieke laat niet merken dat ze dat al weet.
Als ze alleen op haar kamer is opent ze het speeldoosje en windt het op. De muziek begint te spelen, het danseresje danst sierlijk in het rond. Voorzichtig drukt Mieke op het knopje, dat tevoorschijn is gekomen. Het laatje springt open…het is leeg. Haar moeder heeft het notitieboekje en de brief eruit gehaald.